Wywiad z naszym specjalistą, lek. Agnieszką Ogrodnik, specjalistą chorób zakaźnych, Lekarzem kierującym Oddziałem Dziecięcym

Kleszcze to małe, lecz niezwykle groźne pajęczaki, które mogą przenosić szereg poważnych chorób zakaźnych. W ostatnich latach problem kleszczy i chorób odkleszczowych zyskuje na znaczeniu, szczególnie w obliczu zmian klimatycznych, które sprzyjają ich rozprzestrzenianiu. Borelioza, anaplazmoza, babeszjoza czy kleszczowe zapalenie mózgu to tylko niektóre z groźnych chorób, które mogą być przenoszone przez kleszcze. W Polsce liczba zachorowań na boreliozę wzrasta, co budzi uzasadnione obawy zarówno wśród lekarzy, jak i pacjentów.

Dodatkowo, w maju pojawiły się pierwsze doniesienia medialne dotyczące nowego gatunku kleszczy występujących w Polsce. Kleszcze Hyalomma, określane również jako afrykańskie kleszcze wędrowne, dotychczas spotykane były głównie w Afryce Północnej, Azji Zachodniej i na południu Europy. Jakie choroby mogą przenosić na swoich żywicieli i w jaki sposób można przed nimi się ustrzec? Chcąc dowiedzieć się więcej o nowym egzotycznym gatunku kleszczy w Polsce, rozmawialiśmy z lek. Agnieszką Ogrodnik, lekarzem kierującym Oddziałem Dziecięcym, specjalistą pediatrii i specjalistą w zakresie chorób zakaźnych. Pani doktor odpowiedziała na najczęściej zadawane pytania na temat kleszczy i chorób przez nie przenoszonych, w tym odpowiedziała na pytanie, czy faktycznie nowy gatunek zagraża zdrowiu i życiu bardziej niż pajęczaki występujące w naszym kraju od lat.

Dzień dobry, Pani doktor. Letni okres sprzyja aktywnościom na świeżym powietrzu, co też zwiększa ryzyko napotkania na swojej drodze kleszcza. Co zrobić, gdy ukąsi kleszcz?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Przede wszystkim, nie należy panikować. Pierwszym krokiem jest jak najszybsze usunięcie kleszcza. Im krócej kleszcz pozostaje przyczepiony do skóry, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia. Ważne jest, aby kleszcza usunąć w odpowiedni sposób.

W jaki sposób możemy bezpiecznie usunąć kleszcza?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Aby bezpiecznie usunąć kleszcza, najlepiej jest użyć specjalnych pęset lub kleszczołapek, które można kupić np. w aptekach. Chwytamy kleszcza jak najbliżej skóry i delikatnie, ale stanowczo, wyciągamy go prosto na zewnątrz. Należy unikać wykręcania i ściskania brzucha kleszcza, ponieważ może to spowodować wyciśnięcie zawartości jego żołądka do rany i zwiększenie ryzyka zakażenia. Ważne jest, aby po usunięciu kleszcza miejsce ukąszenia zdezynfekować.

Jakie objawy po ukąszeniu kleszcza powinny nas zaniepokoić?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Po usunięciu kleszcza warto obserwować miejsce ukąszenia oraz stan ogólny organizmu. Objawy, które powinny nas zaniepokoić, to przede wszystkim rumień wędrujący, czyli czerwona plama wokół miejsca ukąszenia, która powiększa się z czasem. Inne objawy to gorączka, bóle mięśni i stawów, zmęczenie, bóle głowy czy objawy grypopodobne. W przypadku pojawienia się takich symptomów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Czy do lekarza zgłaszamy się zawsze po ukąszeniu kleszcza? Kiedy powinniśmy udać się na konsultację?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Do lekarza należy zgłosić się zawsze, gdy zaobserwujemy niepokojące objawy po ukąszeniu kleszcza, szczególnie jeśli pojawi się rumień wędrujący. Nawet jeśli nie występują żadne objawy, ale kleszcz był przyczepiony do skóry przez dłuższy czas (powyżej 24 godzin), warto skonsultować się z lekarzem w celu rozważenia np. profilaktycznej antybiotykoterapii.

W ostatnim czasie pojawiają się komunikaty mówiące o nowych zagrożeniach związanych z kleszczami. Czy faktycznie powinniśmy zwiększyć swoją uważność?

lek. Agnieszka Ogrodnik: W Polsce występuje ponad 20 gatunków kleszczy, a w tym roku do tej grupy dołączyła nowa odmiana – afrykański kleszcz wędrowny. Dotychczas spotykany głównie w Afryce Północnej, Azji Zachodniej i na południu Europy. Kleszcz ten dostał się do Polski za pośrednictwem ptaków zimujących w ciepłych krajach. Odmiana ta jest znacznie większa od polskich gatunków – osiąga nawet 5 cm długości i ponad 3 cm szerokości. Charakteryzuje się prążkowanymi odnóżami w kolorze kości słoniowej oraz zabarwieniem od rudobrązowego do prawie czarnego. Okres jego aktywności przypada na miesiące między czerwcem a październikiem.

Mimo że kleszcz afrykański nie przenosi boreliozy ani wirusa powodującego kleszczowe zapalenie mózgu, co jest domeną kleszczy pospolitych występujących w Polsce, to nie oznacza, że nie jest groźny dla ludzi. Kleszcze wędrowne są wektorami m.in. riketsjoz, czyli grupy chorób wywoływanych przez riketsje (rodzaj bakterii) o ostrym przebiegu gorączkowym, które leczy się w ramach antybiotykoterapii. Przenoszą również wirusa powodującego gorączkę krwotoczną krymsko-kongijską, chorobę wirusową o ostrym przebiegu i wysokiej śmiertelności, cechującą się występowaniem krwotocznych wybroczyn na ciele i podniebieniu pacjenta, a także krwotokami z nosa oraz krwotokami z miejsc iniekcji. Oprócz tych chorób, kleszcz wędrowny może wywołać, podobnie jak kleszcz pospolity, porażenie kleszczowe, czyli gwałtowną reakcję organizmu na toksynę zawartą w ślinie kleszcza.

Czy ukłucie przez kleszcza wywołuje ból? Czy jesteśmy w stanie to poczuć?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Ciekawostką medyczną jest fakt, że kleszcze posiadają specjalne substancje w swojej ślinie, które działają znieczulająco. Dzięki temu ukłucie kleszcza jest często nieodczuwalne, co pozwala mu na długotrwałe żerowanie na skórze żywiciela. To właśnie dlatego regularne sprawdzanie skóry po powrocie z terenów zielonych jest kluczowe w zapobieganiu chorobom odkleszczowym.

Jak chronić się przed kleszczami?

lek. Agnieszka Ogrodnik: Ochrona przed kleszczami wymaga kilku środków ostrożności. Unikajmy kontaktu z dzikimi ptakami, które mogą przynieść kleszcze na nasze tereny. Używajmy preparatów przeciwkleszczowych zawierających DEET, ikarydynę lub olejek eukaliptusowy. Starajmy się unikać miejsc często zasiedlonych przez kleszcze, takich jak wysokie trawy i zarośla. Jeśli planujemy wycieczkę do lasu, wybierajmy odpowiednie ubranie, czyli odzież z długim rękawem, spodnie, kapelusz i pełne obuwie. Wybierajmy jasne ubrania, które ułatwiają zauważenie kleszczy. Dokładnie sprawdzajmy ciało po powrocie do domu, w tym skórę głowy, za uszami, pod pachami i w pachwinach. Pamiętajmy również o ochronie zwierząt domowych poprzez stosowanie specjalnych obroży, kropli i sprayów oraz regularne przeglądanie sierści po spacerach.

Mamy nadzieję, że ten wywiad dostarczył Państwu cennych informacji na temat kleszczy i chorób przez nie przenoszonych. Zachęcamy do stosowania środków ochrony osobistej i regularnego sprawdzania skóry, co może znacząco zmniejszyć ryzyko zakażenia.