14 listopada po raz 26 obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy.

lek. Dorota Kowalczyk, Oddział Wewnętrzny Szpitala  Specjalistycznego w Kościerzynie

Chorobę tę nazywa się obecnie niezakaźną epidemią. Według danych WHO z 2016 roku na świecie żyje 422 mln ludzi cierpiących na cukrzycę, z czego niemal połowa jest niezdiagnozowana. W Polsce żyje około 3,5 miliona osób z cukrzycą, a około jedna trzecia z nich pozostaje niezdiagnozowana. Ilość chorych rośnie o około 2,5% rocznie. W tym tempie w 2020 roku około 4 miliony Polaków (czyli co 10 osoba) będzie cierpiało z powodu cukrzycy.

Cukrzyca z równą częstością dotyka mężczyzn i kobiety.

Cukrzyca nie jest chorobą jednorodną. To grupa zaburzeń metabolicznych, w których dochodzi do podwyższenia poziomu glukozy we krwi na skutek upośledzenia wydzielania insuliny przez trzustkę lub upośledzenia jej działania. Na skutek wysokiego poziomu glukozy we krwi dochodzi do uszkodzenia innych narządów i tkanek, czego konsekwencją może być zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, uszkodzenie wzroku czy zaburzenia czucia i niegojące się owrzodzenia stóp.

Możemy wyróżnić kilka typów cukrzycy. Typ 1 (około 5% wszystkich przypadków cukrzycy, ale około 80% przypadków cukrzycy wśród dzieci i młodzieży) charakteryzuje się bezwzględnym niedoborem insuliny na skutek uszkodzenia komórek trzustki przez autoprzeciwciała. U podłoża tej choroby leżą geny oraz czynniki środowiskowe (niektóre infekcje wirusowe). Zdecydowanie częściej występuje cukrzyca typu 2 (około 80% wszystkich przypadków cukrzycy). W tym typie dominuje upośledzenie działania insuliny, która początkowo wydzielana jest w prawidłowej, lub nawet większej ilości. U podłoża tego typu cukrzycy mogą leżeć geny, jednak decydujące są tu czynniki środowiskowe, to znaczy otyłość, zwłaszcza brzuszna, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta, konieczność stosowania niektórych leków (np. sterydy).

Poza tymi dwoma, najczęściej występującymi typami cukrzycy, możemy wyróżnić jeszcze cukrzycę ciężarnych oraz inne, rzadziej występujące typy cukrzycy. Cukrzyca ciężarnych dotyka 1 na 25 ciąż. Jej przyczyną są hormony wytwarzane przez łożysko wpływające na działanie insuliny w organizmie. Cukrzyca ciążowa ustępuje do 6 tygodni po porodzie, jednak około 1/3 kobiet chorujących na cukrzycę w ciąży zachoruje na cukrzycę typu 2 po około 10-15 latach po porodzie.

Leczenie cukrzycy zależy ściśle od jej typu. W przypadku typu 1 oraz cukrzycy ciężarnych leczeniem z wyboru jest insulinoterapia. W typie 2 ważną rolę przed włączeniem środków farmakologicznych odgrywa zmiana stylu życia. Prawidłowa dieta, aktywność fizyczna i utrata nadmiarowych kilogramów umożliwiają niejednokrotnie normalizację poziomu cukru we krwi bez stosowania leków lub odsuwają w czasie konieczność farmakoterapii. W typie 2 również zwykle nie ma konieczności stosowania insulinoterapii od samego początku choroby – jeśli zmiana trybu życia i odpowiednia dieta nie pozwalają na normalizację poziomu glikemii, można rozpocząć leczenie doustnymi lekami obniżającymi poziom glikemii. Leczenie takie zwykle jest skuteczne przez kilka – kilkanaście lat, dopiero po tym okresie konieczne jest włączenie leczenia insuliną.

Cukrzyca typu 2 jest chorobą, której do pewnego stopnia można zapobiegać. Regularna aktywność fizyczna, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, dieta eliminująca produkty wysoko przetworzone, bogata w świeże warzywa, produkty pełnoziarniste, chude mięso oraz ryby to czynniki pomagające ograniczyć epidemię cukrzycy.

Jak większość chorób, cukrzyca ma swoje powikłania. Wśród nich wyróżnić można powikłania ostre (hipoglikemia, kwasica ketonowa, stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny) oraz przewlekłe (powikłania makroangiopatyczne i mikroangiopatyczne). Powikłania ostre, które często towarzyszą cukrzycy typu 1, rozwijają się szybko i stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Hipoglikemia to stan, gdy poziom cukru we krwi obniża się poniżej 70 mg%. Objawy hipoglikemii to kolejno pocenie się, zawroty głowy, zmęczenie, senność, bladość na twarzy a zwłaszcza bladość ust, napady wilczego głodu, zagubienie, zdezorientowanie, przyspieszone bicie serca, uczucie łaskotania/szczypania w ustach i zakończeniach nerwowych rąk i nóg. W przypadku braku reakcji pacjenta (gdy chory nie dostarczy do organizmu węglowodanów – mogą to być słodki napój, kostka cukru, itp.) pojawiają się zaburzenia mowy, bełkot, może pojawić się piana wokół ust, następnie drgawki, śpiączka i zgon. Osoba chora nie zawsze potrafi zauważyć objawy hipoglikemii lub odpowiednio na nie zareagować, dlatego ważne, by osoby z otoczenia pacjenta również potrafiły je rozpoznać. Objawy, które mogą zaobserwować osoby z otoczenia chorego to bladość na twarzy, zwłaszcza blade usta, trudność w podejmowaniu decyzji, trudność w uzyskaniu odpowiedzi na pytania, spowolnienie mowy, zagubienie chorego lub nadmierna, nieadekwatna wesołość. Chory może stać się agresywny. W przypadku, gdy chory jest przytomny, należy zachęcać go do spożycia posiłku, jeśli jednak stracił przytomność, należy wezwać pomoc.

Równie niebezpiecznymi powikłaniami, również mogącymi zakończyć się zgonem, są kwasica ketonowa (charakterystyczna dla cukrzycy typu 1) i stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny (w przypadku cukrzycy typu 2). W obu przypadkach dochodzi do zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi co prowadzi do całego szeregu groźnych zaburzeń metabolicznych. Objawami kwasicy są bóle brzucha, bóle głowy, osłabienie, pogłębiony, przyspieszony oddech (tzw. oddech Kussmaula), zapach acetonu z ust i w moczu (podobny do zapachu zgniłych jabłek lub zmywacza do paznokci), zaburzenia świadomości d śpiączki włącznie. W przypadku tego powikłania pacjent powinien być hospitalizowany, należy podawać insulinę oraz wyrównywać zaburzenia metaboliczne.

Powikłania przewlekłe pojawiają się u osób, które chorują na cukrzycę od wielu lat. Długo utrzymujący się podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia naczyń w organizmie, a to z kolei do uszkodzenia narządów, do których doprowadzają one krew. W ten sposób dochodzi do uszkodzenia wzroku, serca (zawał serca), nerek (niewydolność nerek, która może wymagać dializoterapii), mózgu (udar mózgu), nerwów i drobnych naczyń (stopa cukrzycowa).

Powikłaniom ostrym oraz przewlekłym można zapobiegać poprzez regularną kontrolę wartości glikemii, stosowanie leków we właściwych dawkach, odpowiednią dietę i zdrowy styl życia. Najważniejsza w przypadku cukrzycy jest wiedza – im więcej chory i jego najbliższe otoczenie wie o cukrzycy, tym lepsza kontrola glikemii i wyższa jakość życia pacjenta.

Dorota Kowalczyk – absolwentka Akademii Medycznej w Gdańsku, w trakcie specjalizacji z chorób wewnętrznych, od 9 lat pracuje w Oddziale Wewnętrznym Szpitala  Specjalistycznego w Kościerzynie.

listopad 2017